اندامهای گفتاری
کتاب دانش تجوید1 (صفحه 22)
آشنايي با اندامهاي گفتاري
وقتي انسان صحبت مي‌كند یا مَتني را مي‌خواند، اندامهاي گوناگوني مانند زبان، لب‌ها، دهان، حلق به حركت در مي‌آيند و گفتار توليد مي‌شود.
اندامهاي گفتاري به اعضايي از بدن گفته مي شود كه در تلفظ حروف، نقش دارند. هر حرفي در نقطه اي از اندامهاي گفتار به وجود مي‌آيد و از آن جا خارج مي‌شود.
قبل از پرداختن به اندامهاي گفتار مناسب است با نقش شُش‌ها در توليد اصوات آشنا شويم.
شُش (رِيه):
اندامي مانند بادكنك است كه در قفسه سينه است. در هنگام نفس كشيدن (دَمْ) هوا به داخل شُش‌ها مي رود و در (بازدَمْ) هوا از شُش‌ها بيرون رانده مي شود.
به اين عمل تنفّس مي‌گويند. تمام صداها و حروف عربي هنگام بيرون دادن هوا از شُش‌ها (بازدَم) و عبور از اندامهاي گفتاري به وجود مي‌آيند و تلفظ مي شوند.
هوا از شُش‌ها خارج مي‌شود و از اندامهاي گفتار عبور مي‌كند و صدا توليد مي شود.
براي آشنايي با مكان‌هاي تلفظ حروف عربي بهتر است نخست با اندامهاي گفتاري آشنا شويم:
حَنجَره:
در گلوي انسان يك برآمدگي غضروفي قرار دارد كه به آن حَنجَره مي‌گويند. درون حنجره تارهاي صوتي قرار دارد كه در توليد صداها و حروف، نقش مهمي به عهده دارد.
تارهاي صوتي در هنگام تلفظ بسياري از حروف، به سرعت و پياپي باز و بسته مي شوند و ارتعاش مي‌كنند. در تلفظ حرفي كه صداي آن با ارتعاش تارهاي صوتي همراه است، دستِ كم در هر ثانيه بيش از 16 بار تارهاي صوتي باز و بسته مي شود تا صداي آن حرف توليد شود. در تلفظ بعضي از حروف، تارهاي صوتي ارتعاش ندارند و فقط مقدار و شدت عبور هوا را تنظيم مي‌كنند. بنابراين تارهاي صوتي وظيفه بسيار مهمي را در تلفظ صداها و حروف انجام مي‌دهند.
حَلق:
مجرايي است كه بين حنجره و دهان قرار گرفته است. حلق از پايين به حنجره و از بالا به دهان راه دارد.
در بازدَم هوايي كه از ريه ها خارج مي‌شود از مسير حلق عبور مي‌كند و از راه دهان يا بيني خارج مي‌شود.
در اين تصوير به فضاي حلق و جایگاه اندامهای گفتاری توجه كنيد:
كام:
سقف دهان است. بخشي از كام به دندان‌هاي بالا نزديك است كه به آن سخت‌كام مي‌گويند. بخشي ديگر از كام به زبان كوچك نزديك است كه به آن نرم‌كام مي‌گويند.
زبان كوچك:
بافتی مخروطي است كه در انتهاي نرم كام آويزان است. زبان كوچك ميان حلق و دهان قرار دارد. در عربي به آن لَهات (لهاة) مي‌گويند.
زبان:
اندامي است درون دهان كه از بافت نرم تشكيل شده است. زبان با انعطاف زيادي كه دارد در تلفظ بيشتر حروف به طور مستقيم يا غير مستقيم، نقش اساسي دارد. زبان مهمترين اندام گفتاراست.
از نظر علم تجويد زبان به چند قسمت تقسيم مي‌شود:
سر زبان، وسط زبان، انتهاي زبان، كناره زبان
خَيشُوم:
فضاي خالي متصل به انتهاي بيني است. خيشوم در تلفظ «نون و ميم» دخالت دارد. صداي «نون و ميم» از خيشوم شنيده مي شود.
لَب‌ها:
در تلفظ برخي از حروف دخالت دارند. همچنين با حركت و تغيير شكل لب‌ها، حجم دهان تغيير مي‌كند و آواهاي گوناگوني توليد مي‌شود.
دندان‌ها:
در تلفظ تعدادي از حروف دخالت دارند. براي شناخت جايگاه تلفظ حروف، مناسب است با نام و جاي هر دندان به طور دقيق آشنا شويم.
در دهان انسان دو رديف دندان است. يك رديف در فَك بالا و يك رديف در فَك پايين قرار دارد. تعداد دندان‌ها در انسان بالغ 32 عدد است. شانزده عدد در فَك بالا و شانزده عدد در فَك پايين است.
دندان‌هاي فَك بالا به چهار دسته تقسيم مي شود كه به شرح آن مي پردازيم:
الف- دندان‌هاي پيشين (ثَنايا): در وسط هر دو فك و جلوي دهان قرار دارد. تعداد آن‌ها چهار دندان است. دو تا در فك بالا و دو دندان در فك پايين.
ب- دندان‌هاي پيشين دوم (رَباعِيات): چهار دندان است. دو دندان در فك بالا و دو تا در فك پايين است و دو طرف دندان‌هاي پيشين قرار دارند.
ج- دندان‌هاي نيش (اَنياب): تعداد آن‌ها چهار تاست. در هر فَكي دو عدد و در طرفين رَباعِيات قرار دارد. تاج اين دندان مخروطي شكل و نوك تيز است.
د- دندان‌هاي آسيا (اَضْراس): تعداد اين دندان‌ها 20 دندان است. دندان‌هاي آسيا به سه دسته تقسيم مي شوند: آسياي كوچك، آسياي بزرگ و دندان‌هاي عقل.
- آسياي كوچك (ضَواحِك): تعدادشان چهار عدد و در هر فكّي دو دندان است. اين دندان در كنار دندان نيش واقع است و هنگام خنديدن پيدا مي شود.
- آسياي بزرگ (طَواحِن): دندان‌هاي آسياي بزرگ دوازده تاست. شش عدد در فك پايين و شش عدد در فك بالا است كه سه تا در طرف راست و سه تا در طرف چپ هر فَك قرار دارد، اين دندان ها تاجي پهن دارند.
- عقل (نَواجِذ): دندان هاي عقل چهار عدد است. در هر فك دو دندان قرار گرفته است. آخرين دندان هر فك را دندان عقل مي گويند. اين دندان ديرتر رشد مي‌كند و زودتر هم ممكن است از بين برود.
پرسش
- اندامهاي گفتاري را نام ببريد.
- تارهاي صوتي چيست و چه وظيفه اي به عهده دارند؟
- قسمتهاي زبان را نام ببريد. لَهات چیست و در کجا قرار دارد؟
- نام دندان ها را بنویسید و جاي آن ها را رسم كنيد.
برچسبها: , حنجره , شش , حلق , اندام های گفتاری چیست , آشنایی با حنجره , اندامهای حنجره , خیشوم
بیشتر بخوانید: